INFO
Ronde lichtbak met rode ster en opschrift ‘Heineken’s Bier’
1950 1959
Smeedijzer, kunststof, verf
h 80 x b 80 cm

Huisgemaakt ontwerp
Deze lichtreclame gaf in de jaren 50 aan dat in het pand een café was gevestigd. Een bruin café, welteverstaan: een typisch Nederlands verschijnsel dat zijn naam dankt aan de donkere atmosfeer, waarbij behang en gordijnen vaak ook letterlijk bruin zijn gerookt.
Alles in zo’n traditionele kroeg met schaarse verlichting van oubollige lampjes, met donkerbruin hout en een Perzisch tapijtje op tafel, ademt huiselijke geborgenheid. Niet zo vreemd als je bedenkt dat dit type café voortkwam uit het huiskamercafé, een fenomeen uit het begin van de 19de eeuw.
Bijverdienste
Door hun piepkleine voorkamers open te stellen voor drinkend publiek (lees: mannelijke arbeiders en scheepslieden) verdienden – veelal vrouwelijke – stadsbewoners een centje bij. Ze voegden zich bij de kroegen die waren ontstaan uit herbergen en slijterijen. Maar in 1881 kwam de wet ‘tot reguleering van de handel in sterken drank en van de beteugeling van openbare dronkenschap’, die van de huiskamercafeetjes een dure vergunning eiste. Wie het kon betalen, professionaliseerde tot ‘bruine kroeg’, de rest verdween.
Concurrentie
In loop van de jaren 1880 kregen de bruine cafés concurrentie van Duitse bierhallen, waar hoger opgeleiden en artistiekelingen genoten van Duits helder bier aan lange tafels. Deftige koffiehuizen transformeerden intussen tot grand-cafés, waar Heineken- en Amstelbier uit porseleinen tapzuilen vloeide. Tegelijkertijd breidden grote steden zich sterk uit; eerst met goedkope arbeiderskazernes en in de jaren 20 en 30 met betere sociale woningbouw. In deze wijken ontstonden nieuwe buurtcafés, in de nostalgische ‘huiskamerstijl’ van weleer. Ook deze bruine cafés bond Heineken aan zich door te investeren in kredieten aan nieuwe afnemers, met de bepaling dat ze alleen Heineken-bier zouden schenken. De brouwer verzorgde daarnaast de reclame binnen en buiten.

Een stadslegende is goede reclame
Om tijdens de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog het horecapubliek terug te winnen, zette Heineken vol in op reclame in alle soorten en maten. Zo kregen cafés en restaurants die Heineken schonken als buitenreclame deze ronde lichtbakken met een rood logo rondom de vijfpuntige ‘Heinekenster’. Daarover doet een interessante stadslegende de ronde. De eigenaar van het Leidse café De Vergulde Kruik zou dit logo namelijk zelf hebben laten ontwerpen voor het uithangbord van zijn café. Het schijnt dat het ontwerp zodanig bij de firma Heineken in de smaak viel, dat die het voor 25 gulden aankocht en specifiek toepaste in uithangborden en op bierdoppen en -viltjes. Wat ervan waar is? Van doorslaggevend bewijs ontbreekt tot op heden ieder spoor ...